NGƯỜI VIỆT NAM CÒN PHẢI ĐI TÌM TỰ DO VÌ "NỮ THẦN TỰ DO" Ở HÀ NỘI VIỆT NAM ĐÃ BỊ CHÚNG NẤU CHẢY VÀO NĂM 1952

Tượng Thần Tự Do được người Mỹ nói chung và người dân New York nói riêng coi là biểu tượng đáng tự hào của họ. Đó là pho tượng rỗng, bằng đồng, cốt thép lớn vào loại nhất thế giới. Tượng cao 46m, nặng 204 tấn được đặt đứng trên một bệ cao 45,7m tại một cù lao nhỏ nhìn ra cảng New York.

Nữ Thần Tự Do là quà tặng của nước Pháp cho nước Mỹ.
Ít ai biết, tượng Thần Tự Do là tác phẩm của các nhà kiến trúc, điêu khắc Pháp thế kỷ 19. Năm 1875, chính phủ Pháp đã đặt hàng kiến trúc sư Bartholdi một bức tượng để tặng cho chính phủ Mỹ nhân kỷ niệm 100 năm ngày quốc khánh Mỹ.

Bartholdi bắt tay vào công việc này từ năm 1875, một năm trước lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Độc lập 4/7/1776 của nước Mỹ. Nhưng ông không thể hoàn thành ngay công việc của mình. Ông đã phải sang Mỹ vài lần để chọn chỗ đặt bức tượng. Chỗ đặt được chọn là cảng New York. Bức tượng có cánh tay phải cầm cây đuốc rực sáng coi như ngọn đèn pha của cảng. Như vậy pho tượng phải có độ cao như một ngọn đèn pha trên bệ. Riêng cánh tay giơ bó đuốc đã dài tới 12m, ngón trỏ dài 2,4m, cái đầu tính từ cằm tới vuơng miện cao 5m, riêng cái miệng rộng 1m.
Phải mất gần 10 năm, Bartholdi mới hoàn thành công trình tượng thần tự do khổng lồ với khối lượng 204 tấn này. Ngày 4/7/1884, tại Paris đã diễn ra lễ trao tặng bức tượng cho nước Mỹ. Gần một năm sau, tháng 5/1885, bức tượng được tháo rời, xếp vào 214 công-ten-nơ, đưa lên tàu chiến Pháp để sang Mỹ. Tháng 4/1886 bệ tượng ở New York được dựng xong và công việc ghép tượng bắt đầu.

Tháng 10/1886, trước sự chứng kiến của các quan chức cao cấp Pháp và Mỹ, tấm khăn phủ tượng Thần Tự Do được long trọng kéo xuống. Một trăm năm sau, năm 1986, người Mỹ cùng với tổng thống R.Reagan đã kỷ niệm trọng thể 100 năm tượng Thần Tự Do.

Bên cạnh tượng Thần Tự Do khổng lồ được trao tặng cho nước Mỹ, người Pháp có giữ lại cho mình một phiên bản nhỏ (cao 11 mét) cũng bằng đồng, đặt cạnh chiếc cầu bắc qua sông Seine. Đồng thời, cũng có một phiên bản khác nhỏ hơn nữa, (chiếm tỷ lệ 1/16 của pho tượng chính, tức khoảng 2,85m). Phiên bản này đưa sang triển lãm tại Hội Chợ  Đấu xảo Hà Nội (nay là Cung văn hóa Hữu Nghị Việt – Xô) năm 1887. Nghĩa là cách đây hơn 125 năm, Việt Nam chúng ta cũng đã có một tượng Nữ Thần Tự Do. Nhiều người hẳn còn ngỡ ngàng trước thông tin này?

Vị trí đầu tiên tượng Nữ Thần Tự Do đứng, hay còn gọi là Bà Đầm Xòe, chính là nơi đặt tượng đài vua Lý Thái Tổ bây giờ.

Tượng Nữ Thần Tự Do tại hải cảng New-York trên đảo Liberty phía nam đảo Ellis là một món quà đặc biệt của Pháp tặng Hoa Kỳ và được chính thức khánh thành ngày 28 tháng 10, 1886, sau hơn hai năm thực hiện tượng cùng làm chân đài, để kỷ niệm lễ độc lập ngày 4 tháng 7 1884 của Hoa Kỳ. Người thực hiện là điêu khắc gia Frédéric Auguste Bartholdi. Tượng đúng ra mang tên “Tự do Soi Sáng Thế giới” với biểu hiệu tượng là một người phụ nữ mặc áo choàng rộng đại diện cho Nữ thần La mã mang tên Libertas, đầu đội vương miện có bẩy tia dài và nhọn tượng trưng cho nguồn sáng tỏa chiếu ra khắp bẩy đại dương (7 đại dương hiểu theo nghĩa hiện đại là: Pacific Ocean, Atlantic Ocean, Indian Ocean, Artic Ocean, Mediterranean Ocean, Caribbean Ocean, và Gulf of Mexico) và bẩy châu (7 châu: Africa, Antarctica, Asia, Australia, Europe, North America, and South America), tay phải giơ cao một bó đuốc, trong tay trái ôm một tấm bảng có ghi ngày độc lập Hoa Kỳ (July 4, 1776). Tượng cao 46 m (151 feet). Dưới chân tượng có sợi xích sắt chặt đứt đoạn hàm ý chống lại ách nô lệ. Tượng là một biểu tượng cho Tự do và cho Hợp Chủng Quốc: một dấu hiệu đón chào tất cả những người di dân từ khắp nơi đến đất hứa.

Khi làm tượng Nữ thần, ngoài tượng chính, và một phiên bản gốc kích thước cao hơn 11 m (37 ft 9 inches) đặt ở trên đảo Grenelle, sông Seine, Paris, Bartholdi có làm một số phiên bản gốc nhỏ có kích thước cỡ 2.85m (chiếm tỷ lệ 1/16 so với tượng chính), trong số đó, một bản đặt trong vườn Luxembourg, Paris, và một phiên bản nhỏ cùng cỡ được cho lên tàu mang sang Việt Nam để dự tham dự Hội Chợ Đấu Xảo (Triển Lãm) Hà Nội (nay là Cung văn hóa Hữu Nghị Việt – Xô) vào năm 1887.

Lý do sau khi chinh phục được vùng Đông Dương, và có Hòa ước Patenôtre vào năm 1884 (hòa ước Giáp Thân 1884), chính phủ Pháp muốn tổ chức một cuộc đấu xảo/triển lãm (thời đó hai chữ đấu xảo được hiểu theo nghĩa là triển lãm). Địa điểm là một khu đất cỏ trống rộng, nơi thường được tổ chức thi Hương vào những nãm có cuộc thi. Cuộc triển lãm có mục đích phô trương sự văn minh, kỹ thuật tân tiến của Pháp cùng ý đồ “khai hóa”, mang ánh sáng văn minh soi sáng dân thuộc địa qua tượng “Tự Do soi sáng Thế giới”.

"Bà đầm Xòe" đứng trên nóc tháp Rùa và nhà thờ Lớn bên góc phải.

Sau cuộc triển lãm năm 1887, khu đất trống phải trả lại cho trường thi Hương diễn ra cứ bốn nãm một lần, tượng được hội Bắc kỳ tương tế (Fraternite Tonkinoise) mượn tạm để khánh thành trụ sở, sau đó tượng được Pháp trao lại cho cho chính quyền Hà Nội, Việt Nam, và được mang đặt tại quảng trường bốn tòa nhà, nơi có một vườn hoa mới làm giữa bốn tòa nhà được dùng làm tòa Thị chính, Kho bạc, nhà Bưu điện, và phủ Thống sứ , nơi này sau đó được mang tên là vườn hoa Chí Linh (nơi hiện nay có tượng đài Lý Thái Tổ và mang tên công viên Lý Thái Tổ).Người Hà Nội lúc ấy không quan tâm, cũng không biết đến lịch sử của pho tượng, và cũng không thể biết sau này nó sẽ là một hình tượng cực kì nổi tiếng, thu hút được nhiều du khách, mà chỉ gọi là tượng “Bà đầm xòe” thông qua trang phục, dáng vẻ của bức tượng.

Hình vẽ (khuyết danh) từ gần đến xa cho thấy lưng tượng Paul Bert tay trái dương cờ Pháp nằm tại vườn hoa Paul Bert/vườn Nhà Kèn nhìn ra hồ Hoàn Kiếm có tượng thần Tự Do trên nóc Tháp Rùa, và xa hơn nữa là nhà Thờ Lớn bên góc phải.

Khi chính phủ bảo hộ muốn mang tượng ông Paul Bert – vị Thống sứ đầu tiên của nhà nước bảo hộ đã qua đời vào ngày 11, ttháng 11, 1886, chỉ sau bẩy tháng nhậm chức Thống sứ- từ Pháp qua để kỷ niệm Quốc Khánh nước Pháp (14 tháng 7, 1890), họ muốn đặt tượng ông Paul Bert tại vườn hoa Chí Linh, và như thế là tượng Nữ Thần phải mang đi chỗ khác. Trong khi chờ đợi một chỗ đặt, tượng Nữ thần phải đứng trên bãi đất đâu đó. Một kỹ sư Pháp tên Daurelle đề nghị đặt tượng ngay trên nóc Tháp Rùa (Quy sơn Tháp), thế là sau một thời gian nằm trên đất, dân Hà nội thấy tượng Nữ thần (hay tượng Bà Đầm Xòe) đứng trên nóc Tháp Rùa, quay mặt về vườn hoa Chí Linh/vườn hoa Paul Bert/Ngân hàng Đông Dương gần cạnh đó. Vườn hoa Paul Bert còn được gọi là vườn hoa Nhà kèn, vì ở đấy có một nhà bát giác mà hàng tuần đội kèn đồng của dàn quân nhạc Pháp ra đó biểu diễn. Những chi tiết này được viết rõ trong cuốn “Le vieux Tonkin” (Bắc Ký cổ xưa) của Claude Bourrin, viết về xứ Bắc Kỳ trong thời điểm từ 1890 đến 1894 (nhà in IDEO, Hà Nội, 1941, tr. 48-49).

                                Hình tư liệu của R. Duboil

Vào ngày 1 tháng 8, 1945 (Cách mạng tháng Tám), tượng Nữ thần, và một số tượng khác kể cả tượng Paul Bert) bị kéo đổ do lệnh của ông Trần văn Lai, thị trưởng đầu tiên người Việt của Hà Nội. (Bản tin trên báo Đông Pháp ngày 2/8/1945 cho biết, pho tượng Paul Bert bị kéo đổ lúc 9 giờ 10 phút, “Bà đầm xoè” bị giật đổ lúc 9 giờ 45 phút ngày 1/8/1945).
Sau này, tượng được mang về vườn hoa Cửa Nam

Báo chí viết về việc kéo đổ tượng Paul Bert và tượng nữ thần Tự Do thời bấy giờ.

Người Việt thời nay liệu có thấy tiếc?

Những tượng đồng bị kéo đổ này được mang cất vào trong kho phế vật của sở Lục lộ thành phố Hà Nội từ năm 1945. Vào năm 1949, chùa Thần Quang thuộc làng Ngũ Xã khởi công dự án đúc tượng phật A Di Ðà. Tài liệu cho biết trong ba năm chuẩn bị đúc tượng (1949-1952), chùa đã kêu gọi khách thập phương đóng góp nhiều đồ đồng để đúc tượng nhưng vẫn không đủ số lượng nên đã đến xin chính quyền ban cho những tượng đồng trong kho của sở Lục lộ Thành phố, và ông thị trưởng thành phố đã chấp thuận cho chùa Thần Quang tất cả số tượng đồng trong kho, trong số đó có cả tượng Nữ thần và tượng Paul Bert.

Ngày 26 tháng 10, 1952, sồ đồng thu thập đủ loại và từ nhiều tượng kể cả tượng Nữ thần và tượng Paul Bert được đun nóng chảy rồi đổ vào khuôn để đúc tượng A Di Đà cho chùa Thần Quang, làng Ngũ Xã. Pho đại tượng Phật A Di Đà ở chùa Thần Quang này có tư thế ngồi bằng. Tượng có chiều cao 3.95 m, chu vi phần dưới là 11.6m, chu vi toà sen (bệ tượng) là 15 m, tổng cộng trọng lượng là khoảng trên dưới 10 tấn.

Phiên bản Tượng Nữ thần “Tự Do soi sáng Thế giới” được Pháp tặng cho Việt Nam vào năm 1887, qua nhiều thăng trầm di chuyển nhiều lần, rồi nằm trong bóng tối nhà kho hơn bảy năm trời, sau cùng tượng đã bị nấu chảy để lấy đồng đúc tượng A Di Đà vào năm 1952. Như vậy tổng cộng tượng Tư do đã hiện diện ở Hà Nội, Việt Nam được khoảng 65 năm (1887-1952)

Năm 2012 là vừa tròn 60 năm tượng “Tự do soi sáng Thế giới” ở Việt Nam đã nằm trong tâm, thân của tượng A Di Đà của chùa Thần Quang, làng Ngũ Xã. Vậy là 61 năm đã trôi qua kể từ khi Việt Nam tự mình đánh mất một hình ảnh huyền thoại của thế giới.

17 ĐIỀU THÚ VỊ ÍT BIẾT VỀ NỮ THẦN TỰ DO

Tượng Nữ thần Tự do nằm trên hòn đảo Liberty (đảo Tự Do), cảng New York, Mỹ được biết đến là một trong những kỳ quan thế giới nổi tiếng. Tuy vậy, không phải ai cũng biết đến những sự thật thú vị về biểu tượng về tự do này.

Tượng Nữ thần Tự do là một tác phẩm điêu khắc theo phong cách tân cổ điển với kích thước cực lớn, do kiến trúc sư Frédéric Bartholdi thiết kế và được khánh thành vào ngày 28 tháng 10 năm 1886. Trải qua hàng trăm năm, bức tượng đã chứng kiến những dấu mốc đáng nhớ của nước Mỹ. Thế nhưng bạn đã nghe nói đến 17 sự thật xoay quanh bức tượng Nữ thần Tự do này chưa?

1.   Tượng Nữ thần Tự do có tên đầy đủ là Liberty Enlightening the World (Nữ thần Tự do soi sáng thế giới).

2. Ngọn đuốc là biểu trưng kỷ niệm ngày Độc lập Mỹ, ngày 4-7-1776

3. Bức tượng nặng 204 tấn và cao 93 m.

4. Hình tượng mẫu cho bức tượng là Libertas – nữ thần tự do của người La Mã.

5. Bức tượng là món quà Pháp tặng Mỹ vào năm 1886 nhằm kỷ niệm chiến thắng Các mạng Mỹ và việc bãi bỏ chế độ nô lệ.

6. Người nghĩ ra ý tưởng về tượng Nữ thần Tự do là Edouard de Laboulaye. Qua đó, Edouard hy vọng món quà là niềm cảm hứng cho người Pháp đấu tranh vì dân tộc dưới chế độ quân chủ Napoleon III.

7. Vào năm 1984, phần đuốc của bức tượng đã thay bằng vàng 24k.

8. “Khung xương sống” của tượng Nữ thần tự do được thiết kế bởi người thiết kế tháp Eiffel, Gustave Eiffel.

9. Khuôn mặt của bức tượng được cho là theo khuôn mẫu mẹ của nhà điêu khắc Charlotte.

10. Bàn chân bức tượng mà du khách có thể nhìn nhưng trên thực tế không phải như vậy. Nữ thần đang giẫm lên những xiềng xích bị đứt gãy, với bàn chân phải nâng lên, tượng trưng cho việc giải phóng khỏi áp bức và nô lệ.

11. Nửa sau thế kỷ 19, Nữ thần Tự do trở thành biểu tượng cho hơn 9 triệu người dân nhập cư đổ về Mỹ.

12. Kể từ ngày được xây dựng, Nữ thần Tự do đã hứng chịu khoảng 600 tia sét.

      Nữ thần tự do đã hứng chịu khoảng 600 tia sét. 

13. Năm 1984, bức tượng được đưa vào danh sách Di sản văn hóa của UNESCO.

14. Bức tượng có nhiều bản sao trên thế giới, trong đó phải kể đến Pháp, Brazil, Trung Quốc…

15. Năm 2004, bức tượng Nữ thần Tự do mới được mở lại cho du khách tham quan sau cuộc tấn công khủng bố ngày 11-9.

16. Màu xanh của bức tượng là do đồng bị oxy hóa và bị ăn mòn theo thời gian.

17. Ước tính có khoảng 4 triệu lượt du khách ghé thăm bức tượng mỗi năm.